Historia sukcesu Birsztan – 640 lat!

Co mówi nam ta historia wzmianki o Birsztanach w źródłach? Po raz pierwszy w historii nazwa Birsztany pojawia się w kronice spisanej w staroniemieckim języku niemieckich górali przez kronikarza zakonu niemieckiego Vygandasa Marburgietisa. W opowieści czytamy: „W 1382 r., podczas zimna i śniegu, marszałek pomaszerował na Litwinów. Gdy zbliżył się do ziemi, podzielił armię na trzy. Jeden poszedł w kierunku zamku Birsztany, ale szybko się wycofał; widziałem drugi w ziemi Punia, trzeci w Alytus ”. Ta historia, będąca zarówno wspomnianym krótkim epizodem, jak i pełną wersją, ujawnia jeszcze ciekawsze i przyjemniejsze odkrycia w analizie, która ma wszelkie szanse stać się wspaniałą opowieścią o początkach dziejów miasta. Przetrwał w łacińskim przekładzie kroniki z 1464 r., w której Birsztany wymienione są jako zamek, z którego żołnierze zakonu muszą się jeszcze wycofać.

Aby lepiej ocenić sytuację historyczną, konieczne jest rozłożenie całości ówczesnych okoliczności historycznych.

W omawianym okresie toczą się intensywne walki między Wielkim Księstwem Litewskim a Zakonem Niemieckim. Część akcji przybiera formę bezpośredniej akcji militarnej, z atakami przygotowanymi przez obie strony. Inne walki, choć mogą się teraz wydawać dziwne, mają miejsce w formie dyplomatycznej, a przywódcy walczących stron komunikują się nawet na żywo. Wiadomo, że komtur zakonny, wielki mistrz Winrich von Kniprode, utrzymywał bliskie stosunki dyplomatyczne z książętami litewskimi. W 1379 r. w Trokach z udziałem książąt Kiejstutów, Jagiełły i Witolda podpisał traktat o nieagresji. 31 maja Podczas polowania Dogydiškės podpisali traktat pokojowy z księciem Jagiełłą. Za panowania tego Mistrza uważa się, że Zakon osiągnął najwyższy prestiż w Europie i najbardziej rozszerzył swoje wpływy.

Konrad Ciołner, który po śmierci Vinricha von Kniprode został wielkim mistrzem, również realizuje strategię bliskich relacji z książętami litewskimi, ale w przeciwieństwie do swojego poprzednika, w walce o wpływy na Litwie wspiera raczej Witolda niż Jagiełłę. Chociaż w październiku 1382 r. podpisano z Jagiełłą układ dubyski przeciwko Kiejstutom i Witoldowi, pod koniec tego samego roku Witold został przyjęty w stolicy zakonu w Królewcu, a już w 1383 r. Zakon i Witold organizowali wyprawy wojenne przeciwko Jagiełło. Sam Wielki Mistrz szedł ramię w ramię z Witoldem w marszu wojskowym na Jagiellonię do Wilna.

Takie wewnętrzne zmagania szlacheckich plemion o tron, które czasem nas rozgniewały lub zasmuciły, gdy interesowaliśmy się historią lub jeszcze ucząc się historii w szkole, jako wyniszczające wydarzenia, co zresztą i tak jest prawdą, nie są wyróżnieniem w państwach średniowiecznych. Wręcz przeciwnie, to raczej norma. Podobnie jak fakt, że miasto lub osada w tym czasie stoi po stronie rywala, którego załoga wojskowa stoi w tym mieście.

I tak w lutym 1382 Birsztany znalazły się w wirze wojennych i politycznych zmagań, tak jak większość litewskich osad nad Niemnem, znajdujących się w strategicznym miejscu na granicy z Zakonem.

Nie ulega wątpliwości, że we wspomnianym okresie Kęstutis był wielkim księciem litewskim, który rządził aż do śmierci w sierpniu 1382 roku. Widać to wyraźnie w tej samej historii pierwszej opowieści o Birsztanach, kiedy żołnierze Zakonu, którzy wtargnęli już w głębiny Litwy, zostali zaatakowani i rozpędzeni przez Witolda, syna Kiejstuty, ze swoimi żołnierzami. To, że Birsztany znajdowały się wówczas po litewskiej stronie księcia Kiejstuty, można wywnioskować z faktów z tej historii, że jeden z żołnierzy Zakonu „poszedł na zamek w Birsztanach”, a z kolejnego epizodu, że „pracowali wszędzie jak wrogowie”. Oznacza to, że Birsztany stają się jednym z celów agresji Zakonu na Kiestutów Litwę.

Informację przygotował Simonas Matulevičius